De Ayam Cemani; een pikzwarte kip met bovennatuurlijke krachten

Misschien heb je er wel eens een gezien in een dierentuin of op een kinderboerderij; een Ayam Cemani. De Ayam Cemani (Spreek uit als “Tjemani”) is met zijn geheel zwarte uiterlijk een bijzondere verschijning! Waar deze kip, die oorspronkelijk uit Java komt (‘Ayam’ betekent kip en ‘Cemani’ betekent zwart), enkele decennia geleden nog een extreem zeldzaam aanzicht was, kom je er nu in Nederland af en toe een tegen.

Maar waarom is een Ayam Cemani dan zo zwart? Hoe herken je het verschil tussen een Cemani en een andere zwarte kip? En kun je zo’n ‘voodookip’ ook gewoon houden als huisdier?

Hoe herken je een Ayam Cemani

Oké, een Ayam Cemani-kip is dus zwart, maar hoe weet je nu of je een échte Ayam Cemani voor je hebt of ‘gewoon’ een zwarte kip?

Het verschil is eigenlijk niet lastig om te zien. Een Ayam Cemani is helemaal zwart – maar dan ook echt helemaal. Bij andere kippenrassen is de kam van de kip rood en zijn de lelletjes rood of lichtgekleurd. Bij een Ayam Cemani is álles donker.  Ook de poten, binnenkant van de bek en de huid zijn bij een Cemani gepigmenteerd.

Een Tjemani-kip is zelfs vanbinnen pikzwart. De kip heeft zwart vlees, zwarte weefsels, zwarte organen en zwarte botten. (Maar goed, dat is op de kinderboerderij natuurlijk niet zo makkelijk te checken.)

Het bloed van de Tjemanihoen is overigens niet helemaal zwart, maar wel heel donkerrood –  donkerder dan bloed van de mens of van andere kippen.

Hoe komt het dat de Ayam Cemani helemaal zwart is?

Ayam Cemani’s hebben een genetische afwijking genaamd fibromelanose. Dit is een mutatie op het 20e chromosoom die zorgt voor grote hoeveelheden zwarte eumelanine in de huid, botten en weefsels.

Melanine is een donkerkleurig pigment, dat in kleine hoeveelheden ook te vinden is in de menselijke huid. Eumelanine is een type melanine dat zowel bestaat in een zwarte als in een bruine variant. Deze zwarte eumelanine zorgt voor de pikzwarte kleur van Ayam Cemani’s, en bijvoorbeeld ook voor de gitzwarte kleur van inktvisseninkt.

En de eieren dan?

Aan de eieren van de Ayam Cemani is dan weer niet zoveel bijzonders te zien. De eieren zijn wit tot crèmewit van kleur en zijn van gemiddelde grootte en gewicht. Een Cemani legt dus geen zwarte eieren. De rode eieren van een Marans of de groene en blauwe eieren van groenleggers zijn wat dat betreft veel opvallender!

De Cemani is overigens niet zo’n goede legkip. Het ras heeft een gemiddelde eiproductie van een stuk of 60 eieren per jaar. Cemani’s staan ook niet bekend als goede broeders. Mede hierdoor is het kippenras relatief zeldzaam; minder eieren en minder broeden betekent natuurlijk ook minder kuikentjes.

Kun je een Ayam Cemani ook eten?

Met het vlees van een Cemani is niks mis, je kunt het gewoon eten. Het donkere pigment heeft geen invloed op de smaak. Wil je zo’n stukje vlees proberen, dan zul je wel goed moeten zoeken (en diep in de buidel moeten tasten). Er is in Nederland bijna niet aan te komen. Op markten in bijvoorbeeld China zou je ze tegen kunnen komen. Er zijn ook enkele Amerikaanse fokkers die tegen een hoofdprijs een stukje van dit speciale vlees verkopen.

Ayam Cemani in de Javaanse cultuur

De Ayam Cemani wordt in de Javaanse cultuur gezien als een kip met magische krachten die geluk brengt. De Cemani is een statussymbool van grote religieuze waarde. Dit is voor de kip zelf overigens geen goed nieuws.

De “voodookip” is in Indonesië vooral populair als offer. Hun donkere bloed wordt beschouwd als heilig, waarbij geldt hoe donkerder het bloed, hoe ‘magischer’. In een speciale ceremonie wordt de kip geslacht en geofferd voor voorspoed en geluk. Deze rituelen worden bijvoorbeeld uitgevoerd om een huwelijk te zegenen.

Het bekendste gebruik van Cemani-bloed is in de zogenaamde ‘pannenbierceremonie’. Pannenbier is een bouwterm die aangeeft dat het hoogste punt van een gebouw is bereikt, en dat de dakpannen gelegd kunnen gaan worden. Traditioneel wordt bij deze viering bier geschonken (vandaar ‘pannenbier’), maar rijke aannemers kunnen voor extra geluk in plaats daarvan zwart bloed offeren.

Naast offergeschenk zijn de kippen in Java ook gewild om hun medicinale werking. Hun botten, snavel, vlees en veren worden verwerkt tot traditionele medicijnen. Soms wordt de kip ook gegeten als geneesmiddel. Het gaat hier dan dus wel echt om consumptie met medicinale doeleinden. De Ayam Cemani wordt niet zomaar gefrituurd voor een lekker diner, daarvoor is de kip veel te bijzonder en heilig.

Ayam Cemani als huisdier

De Ayam Cemani is een prima kip om als huisdier te houden, mits je geen grote eiproductie verwacht. Wie iedere ochtend een vers eitje bij het ontbijt heeft, kan beter voor een ander ras kiezen.

Er zijn in Nederland en België meerdere (hobby-)fokkers van de Cemani. Vaak zijn deze kippen niet helemaal dezelfde als die in Indonesië, maar gaat het om de Hollandse ‘blauwe’ variant met veren die meer neigen naar vaalbruin dan naar blauw.

Cemani-kippen met rasfoutjes, die dus niet geheel zwart zijn maar hier en daar toch wat kleur hebben, zijn een stuk goedkoper dan Cemani’s die echt helemaal pikzwart zijn. Een ‘foute’ (maar daarom niet minder lieve of leuke!) Cemani is voor een paar tientjes te krijgen. Voor een zuiver exemplaar ben je eerder een paar honderd tot wel duizend kwijt.